Nie tylko Kopernik. Dzieła staropolskich naukowców w zbiorach Ossolineum
Nauka polska w dawnych wiekach to nie tylko Mikołaj Kopernik. Rozprawy naukowe staropolskich badaczy można przeczytać w Ossolineum. Z okazji Święta Nauki Polskiej przypominamy niektóre z nich.
19 stycznia obchodzimy Dzień Nauki Polskiej, ustanowiony w 2020 roku na pamiątkę urodzin Mikołaja Kopernika. W zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich znajduje się pierwsze wydanie „De revolutionibus orbium coelestium” („O obrotach sfer niebieskich”) Mikołaja Kopernika, wydrukowane w Norymberdze w 1543 roku.
Jak podkreśla dr Agnieszka Franczyk-Cegła z Narodowej Biblioteki Ossolineum: „Książka była dziełem życia Kopernika, który po studiach w Krakowie, Bolonii, Padwie i Ferrarze osiadł na stałe we Fromborku, gdzie poświęcił się pracy nad budową układu wszechświata. Po latach obliczeń i obserwacji Kopernik wydał w 1543 roku ‘De revolutionibus’, wprowadzając do nowożytnej nauki model Układu Słonecznego, w którym Ziemia krąży wokół Słońca.”
Dzieło, nad którym wybitny astronom pracował przez wiele lat, zrewolucjonizowało dotychczasowe postrzeganie wszechświata.
Pierwodruk "De revolutionibus" jest dziś jednym z najbardziej poszukiwanych i najdroższych druków na świecie. Egzemplarz znajdujący się w zbiorach Ossolineum ma niezwykłą historię – trafił do Lwowa w XIX wieku, a Ossolineum nabyło go na publicznej licytacji za kwotę odpowiadającą cenie butów dla służby.
Dziś każdy może samodzielnie obejrzeć “De revolutionibus orbium coelestium” ze zbiorów Biblioteki Ossolineum - dzieło zostało zdigitalizowane i jest dostępne z Dolnośląskiej Bibliotece Cyfrowej: https://www.dbc.wroc.pl/dlibra/publication/9331/edition/8425.
Warto pamiętać, że staropolska nauka to nie tylko Kopernik. W Ossolineum zgromadziliśmy wiele napisanych przez polskich badaczy rozpraw naukowych z XVI, XVII i XVIII w.
Dr Franczyk-Cegła podkreśla, że “nauka polska odnosiła wielkie sukcesy już w XVI wieku. Na przykład w Bazylei w 1553 roku wydano niewielkie dziełko autora może dziś już mało znanego - Józefa Strusia. Było to dzieło medyczne, nauka o pulsie i cieszyło się tak dużą popularnością, że ponoć w dniu wydania sprzedano cały nakład, czyli 800 egzemplarzy”.
Jakie tematy fascynowały staropolskich naukowców? “Badacze w Polsce od XVI wieku zajmowali się medycyną, anatomią, matematyką, astronomią, alchemią, którą obecnie nazywamy chemią i wszystkie te książki, te najstarsze pierwodruki, ale też wydania późniejsze XVII czy XVIII wieczne mamy u nas w Ossolineum” - podsumowuje dr Franczyk-Cegła.
Zakład Narodowy im. Ossolińskich to instytucja o bogatych zbiorach historycznych i naukowych. Dział Starych Druków obejmuje ok. 70 000 woluminów z XV-XVIII w., w tym inkunabuły, polonika i druki obce. Dział Dokumentów Życia Społecznego gromadzi ponad 450 000 jednostek archiwalnych od 1801 r., dotyczących m.in. Wrocławia, Lwowa i dawnych ziem polskich.
W Ossolineum znajduje się też kolekcja map i atlasów (ponad 10 000 dzieł) oraz zbiór mikroform i kopii cyfrowych najcenniejszych rękopisów, druków i map. Biblioteka posiada 23 000 rękopisów, głównie z XIX i XX w., a także dokumenty królewskie i urzędowe (XIII-XX w.) oraz rękopisy z Biblioteki Pawlikowskich.
Ze zbiorów można korzystać na miejscu, a część jest dostępna online w Dolnośląskiej Bibliotece Cyfrowej (DBC), m.in. stare druki, autografy literackie i rękopisy średniowieczne. Ossolineum pozostaje kluczowym ośrodkiem naukowym i kulturalnym, dbającym o dziedzictwo narodowe.
dr Katarzyna Uczkiewicz
